การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ คือ 1) เพื่อศึกษาปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อกลุ่มของสาขาธนาคารที่มีผลการดำเนินงานสูง-ต่ำ ในบริบทการเป็นองค์การแห่งการเรียนรู้ 2) เพื่อศึกษาโมเดลความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยเชิงสาเหตุกับผลการดำเนินงานของธนาคารสาขาที่มีระดับผลประกอบการสูง-ต่ำ 3) เพื่อศึกษารูปแบบการจัดการความรู้และรูปแบบของบรรยากาศการเรียนรู้ของกลุ่มธนาคารสาขาที่มีผลประกอบการสูง-ต่ำ ประชากรที่ใช้ในการศึกษา ได้แก่ สาขาของธนาคารไทยพาณิชย์ จำกัด (มหาชน) ในประเทศไทยจำนวน 938 สาขา (ข้อมูล ณ วันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2551) การศึกษาประกอบไปด้วย 2 ส่วน คือ การศึกษาเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ ในการศึกษาเชิงปริมาณใช้แบบสอบถามเป็นเครื่องมือ แบบสอบถามจำนวน 430 สาขาที่ได้รับคืนมา แบ่งเป็นกลุ่มสาขาที่มีผลประกอบการสูง 221 สาขาและกลุ่มสาขาที่มีผลประกอบการต่ำ 209 สาขา การศึกษาเชิงคุณภาพใช้การสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้จัดการและการสังเกตการณ์ทำงานในสาขาธนาคารไทยพาณิชย์จำนวน 20 สาขา โดยแบ่งออกเป็นกลุ่มสาขาที่มีผลประกอบการสูง 8 สาขา และกลุ่มสาขาที่มีผลประกอบการต่ำ 12 สาขา ผู้วิจัยใช้โปรแกรมสถิติ SPSS version 16.0 ร่วมกับโปรแกรม AMOS 7.0 ในการวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยันและการวิเคราะห์โครงสร้างความสัมพันธ์เชิงสาเหตุ ในกลุ่มสาขาที่มีผลประกอบการสูง (n = 221) พบว่า โมเดลโครงสร้างความสัมพันธ์เชิงสาเหตุสอดคล้องกับข้อมูลเชิงประจักษ์ ( = 142.39, df = 119, / df = 1.197 , ns., GFI = .942) และพบว่า สถานการณ์การแข่งขันมีอิทธิพลโดยตรงเชิงบวกกับการจัดการความรู้ ( = .79, p < .001) และบรรยากาศการเรียนรู้ ( = .93, p < .001) และยังมีอิทธิพลทางอ้อมต่อผลการดำเนินงานโดยมีการจัดการความรู้ และบรรยากาศการเรียนรู้ เป็นตัวแปรคั่นกลาง นอกจากนี้ยังพบว่า การจัดการความรู้ยังมีอิทธิพลโดยตรงเชิงลบต่อผลการดำเนินงาน ( = -.89, p < 0.01) และมีอิทธิพลทางอ้อมต่อผลการดำเนินงานโดยมีนวัตกรรม และความพร้อมในการปรับตัวให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลง เป็นตัวแปรคั่นกลาง ส่วนบรรยากาศการเรียนรู้ พบว่า มีอิทธิพลโดยตรงเชิงบวกต่อผลการดำเนินงาน ( = .36, p < .05) และมีอิทธิพลทางอ้อมต่อผลการดำเนินงานโดยมีนวัตกรรมเป็นตัวแปรคั่นกลาง ซึ่งโมเดลสามารถอธิบายผลการดำเนินงานได้ร้อยละ 92.9 อนึ่ง การที่การจัดการความรู้มีอิทธิพลเชิงลบต่อผลการดำเนินงานของสาขาที่มีผลประกอบการสูง ผลการวิเคราะห์ข้อมูลเพิ่มเติมชี้ว่า การจัดการความรู้มีอิทธิพลเชิงลบต่อตัวแปรระดับความพึงพอใจของพนักงานตัวแปรเดียวเท่านั้น นั่นคือ หากมีการจัดการความรู้ที่เน้นเพียงกระบวนการมากกว่าการสร้างการตระหนักถึงคุณค่าจะส่งผลให้ระดับความพึงพอใจของพนักงานลดลง ในกลุ่มสาขาที่มีผลประกอบการต่ำ (n = 209) พบว่า โมเดลโครงสร้างความสัมพันธ์เชิงสาเหตุสอดคล้องกับข้อมูลเชิงประจักษ์ ( = 113.772, df = 94, / df = 1.210 , ns., GFI = .950, CFI = .994) และพบว่า สถานการณ์การแข่งขันมีอิทธิพลโดยตรงเชิงบวกกับการจัดการความรู้ ( = .87, p < .001) และบรรยากาศการเรียนรู้ ( = .97, p < .001) ส่วนการจัดการความรู้ไม่มีอิทธิพลโดยตรงต่อผลการดำเนินงาน แต่มีอิทธิพลทางอ้อมผ่านความพร้อมในการปรับตัวให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลง ด้านบรรยากาศการเรียนรู้พบว่า ไม่มีอิทธิพลใดต่อผลการดำเนินงาน ซึ่งโมเดลสามารถอธิบายผลการดำเนินงานได้ ร้อยละ 91.8 ในส่วนท้ายของบทความได้จัดทำข้อเสนอแนะในการประยุกต์ใช้ผลการศึกษาแก่ธนาคารไทยพาณิชย์และหน่วยงานต่างๆไว้ด้วย คำสำคัญ: สถานการณ์การแข่งขัน การจัดการความรู้ บรรยากาศการเรียนรู้ ความพร้อมในการปรับตัวให้ทันการ เปลี่ยนแปลง นวัตกรรม ผลการดำเนินงาน ธนาคารไทยพาณิชย์ จำกัด (มหาชน)

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการตระหนักในแนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคมของนักทรัพยากรมนุษย์ไทย ซึ่งผู้วิจัยประยุกต์ทฤษฏีการจัดการผู้มีส่วนได้เสียขององค์การเป็นกรอบในการศึกษา รวมถึงศึกษาบทบาทของนักทรัพยากรมนุษย์ในการส่งมอบคุณค่าหรือการตอบสนองต่อความต้องการของกลุ่มผู้มีส่วนได้เสียหลักขององค์การ กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วยนักทรัพยากรมนุษย์ที่ปฏิบัติงานในองค์การภาครัฐ ภาคเอกชน และภาครัฐวิสาหกิจ จำนวน 368 คน ผลการวิเคราะห์โมเดลสมการโครงสร้างพบว่า การตระหนักต่อสภาพความเป็นจริงของธุรกิจ ได้แก่ ความรอบรู้เกี่ยวกับเทคโนโลยี เศรษฐกิจและกฎหมาย และโครงสร้างประชากรมีอิทธิพลต่อการตระหนักต่อความรับผิดชอบต่อสังคมของนักทรัพยากรมนุษย์ไทย และยังพบว่า นักทรัพยากรมนุษย์ไทยสามารถส่งมอบคุณค่าให้แก่กลุ่มผู้มีส่วนได้เสียหลักขององค์การ ได้แก่ ลูกค้า ผู้บริหารและองค์การ ตลอดจนพนักงานด้วยเช่นกัน นอกจากนี้ การตระหนักต่อความรับผิดชอบต่อสังคมของนักทรัพยากรมนุษย์ไทยยังเป็นตัวแปรคั่นกลางแบบสมบูรณ์ในความสัมพันธ์ระหว่างการตระหนักต่อสภาพความเป็นจริงของธุรกิจกับการส่งมอบคุณค่าให้แก่กลุ่มผู้มีส่วนได้เสียหลักขององค์การ ในตอนท้าย ผู้วิจัยได้เสนอแนวทางประยุกต์ใช้ผลการศึกษาทั้งในเชิงทฤษฎีและในเชิงปฏิบัติ

การประยุกต์ใช้หลักการสร้างทฤษฎีฐานราก (The Grounded Theory) ในการศึกษาครั้งนี้ได้ค้นพบองค์ความรู้ที่สำคัญและมีประโยชน์เกี่ยวกับการเป็นอาสาสมัครของวุฒิอาสา (Thai Senior Volunteers) ต่อสังคมไทยและต่อวุฒิอาสา การศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่ออธิบายมุมมองหรือโลกทัศน์ของวุฒิอาสาเกี่ยวกับการเป็นอาสาสมัคร เลือกผู้ให้ข้อมูลแบบเฉพาะเจาะจงและแบบเชิงทฤษฎี (Theoretical Sampling) จากวุฒิอาสาที่มีประสบการณ์ในการเป็นอาสาสมัครของธนาคารสมอง (The Brain Bank) จำนวน 33 คน เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยวิธีสัมภาษณ์เชิงลึกแบบหลักการสร้างทฤษฎีฐานราก (The Grounded Theory Interviewing) ด้วยแนวคำถามการสัมภาษณ์เชิงลึกแบบกึ่งโครงสร้าง (Semi-structured interview guideline) วิเคราะห์ข้อมูลด้วยมือ (Manual) และด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์ ข้อค้นพบของการศึกษานำเสนอในรูปของแบบจำลองที่อธิบายกระบวนการในการเป็นวุฒิอาสาที่ประสบความสำเร็จ Success of Volunteering as Active Aging Model (S-VVA Model).